Günümüzde sürdürülebilirlik kavramı giderek daha fazla önem kazanıyor. Tüketiciler ve işletmeler, çevreye olan etkilerini minimize etmek için çeşitli adımlar atmaktadır. Bu bağlamda, “ürün karbon ayak izi” kavramı sıkça karşımıza çıkmaktadır. Peki, nedir ürün karbon ayak izi?
Ürün Karbon Ayak İzi bir ürün veya hizmetin üretiminden, kullanımına ve sonrasında bertaraf/geri dönüşüm süreçleri boyunca ortaya çıkardığı doğrudan veya dolaylı olarak atmosfere salınan sera gazı emisyonlarının tamamı şeklinde tanımlanabilmektedir.
Ürün Karbon ayak izi hesaplama ve raporlama işlemlerinde kapsam ve sınırların belirlenmesi adına uluslararası standartlar oluşturulmuştur. Hesaplamalarda kullanılan rehber doküman ve standartlar; 14067 ürün Karbon Ayak İzi Standardı, PAS 2050 ve GHG Protokol gibi uluslararası standartlardır.
PAS 2050 Nedir?
PAS 2050, 2008 yılında İngiliz Standartları Enstitüsü tarafından yayınlanan standarda dayanmaktadır. Çeşitli mal ve hizmetlerin yaşam döngüsü boyunca açığa çıkan sera gazı emisyonlarının hesaplanması konusunda ihtiyaç duyulan gereklilikleri anlatmaktadır.
Pas 2050 Ürünlerin Yaşam Döngüsü Analiziyle İlgili EN ISO 14044 ve EN ISO 14040 Standartlarını Referans Olarak Almaktadır. Ayrıca Standart İçerisinde fosil ve biyojenik kaynaklar kullanımı, arazi kullanımı gibi küresel Isınma Potansiyeli (GWP) verilerini içermekte olup, birçok firmanın envanter çalışmaları için önemli bir yere sahip olduğunu söyleyebiliriz.
ISO 14067 Standardı Nedir?
ISO 14067, “Çevresel etki değerlendirmesi – Karbon ayak izi – İlkeler, gereksinimler ve yönergeler” standardıdır. ISO 14067, ürün karbon ayak izinin (Product Carbon Footprint – PCF) hesaplanması ve raporlanmasına yönelik uluslararası bir standarttır.
14067 Standardı, ürün ve hizmetlerin yaşam döngüsü boyunca neden olduğu sera gazı (GHG) emisyonlarını ölçme, raporlama ve doğrulama süreçlerini belirler. Amacı karbon ayak izi hesaplamalarında tutarlılığı sağlamak, karşılaştırılabilir ligi artırmak ve şeffaf bir çerçeve sunmaktır.
ISO 14067 standardı, ürün karbon ayak izi hesaplamasının yanı sıra doğrulama ve belgelendirme işlemlerini de kapsamakta olup, ürünün karbon ayak izinin doğru ve güvenilir bir şekilde hesaplanmasını, doğrulanmasını ve belgelendirilmesini sağlamaktadır.
Ürün Karbon Ayak İzini Belirleyen Faktörler
Bir ürünün karbon ayak izini etkileyen birçok faktör bulunur. Aşağıda bir ürün hizmet için ürün karbon ayak izi hesaplamalarına önemli kaynak sunacak olan yaşam döngüsü parametreleri verilmiştir.
- Hammadde Temini: Hammaddelerin çıkarılması ve işlenmesi sırasında harcanan enerji ve kullanılan kaynaklar.
- Üretim Süreci: Üretim esnasında tüketilen elektrik, su ve diğer enerji kaynakları.
- Lojistik ve Taşıma: Hammaddelerin fabrikaya taşınması ve üretilen ürünün dağıtımı.
- Kullanım Ömrü: Ürünün tüketici tarafından kullanımı sırasında harcadığı enerji ve kaynaklar.
- Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi: Ürünün ömrünü tamamladıktan sonra bertaraf edilmesi veya geri dönüştürülmesi.
Ürün Karbon Ayak İzi Kapsam Sınırları Nedir?
Ürün karbon ayak izi çalışmasında en önemli unsurlardan bir tanesi de sistem sınırlarını doğru çizmektir. Bu aşamada verilerin kaynağının belirsizliği ve çokluğu nedeniyle işin içinden çıkılamaz bir hal alabilir. Bu sınırlar, ürünün yaşam döngüsünün hangi aşamalarının analiz edileceğini ve hangi emisyon kaynaklarının dikkate alınacağını tanımlar. Bunun için sistem sınırlarını aşağıda verilen yaklaşımlar ile çizmek mümkün olmaktadır.
Kapıdan Kapıya (Gate to Gate): Sadece üretim sürecini kapsar. Ham madde tedariki ve ürünün kullanım sonrası aşaması dahil değildir. Bu yöntem fabrika içi üretim süreçlerinin karbon ayak izini hesaplamak için kullanılır.
Beşikten Kapıya (Cradle to Gate): Ham madde çıkarımından başlayarak üretim tesisine kadar olan süreçleri içerir. Bu yöntem yarı mamul veya nihai ürün üreticileri için uygundur.
Beşikten Mezara (Cradle to Grave): Ürünün tüm yaşam döngüsünü kapsar Ham madde çıkarımı, Üretim, Dağıtım ve lojistik, Kullanım ve son olarak Bertaraf / geri dönüşümü içerir. Bu yöntem tüketiciye ulaşan son ürünler için en kapsamlı analiz yöntemidir.
Beşikten Beşiğe (Cradle to Cradle): Döngüsel ekonomi yaklaşımıyla ürünün ham madde çıkarımından başlayarak atık haline gelip ürünün yeniden kullanımı ve geri dönüşümüne kadarki süreci içerir. Bu yöntem sıfır atık hedefleyen sürdürülebilir üretim sistemlerinde kullanılır.
Hangi sistem sınırının seçileceği, ürünün türüne, sektör gerekliliklerine ve karbon ayak izi raporlamasının amacına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Daha geniş sınırlar (örn. Beşikten Mezara) daha detaylı analizler sunarken, daha dar sınırlar (örn. Kapıdan Kapıya) belirli süreçleri iyileştirmeye odaklanır.
Sistem sınırlarını doğru belirleyememek, ürün karbon ayak izi hesaplamasında ciddi hatalara ve yanıltıcı sonuçlara yol açabilir. Sistem sınırlarının doğru belirlenmesi, karbon ayak izi hesaplamasının bilimsel doğruluk, şeffaflık ve güvenilirlik açısından kritik bir bileşenidir. Yanlış sınırlar hem çevresel hem de ticari kararları olumsuz etkileyebilir. Bu yüzden hesaplamalar yapılırken doğru veri setleri ve standartlar kullanılarak kapsam net bir şekilde tanımlanmalıdır.
ISO 14067 Standardının Önemli Noktaları Nelerdir? Neden Önemlidir?
ISO 14067 standardı; EN ISO 14040 ve EN ISO 14044 standartları ve GHG Protokolü ile uyumlu bir standarttır. Ürünün ham madde çıkarımı, üretimi, dağıtımı, kullanımı ve bertarafı gibi tüm aşamalarını kapsayabilir (Beşikten Mezara yaklaşımı). CO₂, CH₄, N₂O, HFCs, PFCs, SF₆, NF₃ gibi emisyonları dikkate alır. Doğrudan (Scope 1), dolaylı (Scope 2) ve diğer dolaylı (Scope 3) emisyonlar analiz eder.
Ayrıca, Karbon ayak izi hesaplama yöntemleri belgelendirilmesini ve doğrulanabilir olmasını sağlayarak Üçüncü taraf doğrulama süreciyle güvenilirliği artırılmasını sağlar. ISO 14067, karbon dengeleme (carbon offsetting) yerine doğrudan azalım önlemlerine odaklanır.
Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) gibi düzenlemelere uyum sağlamaya yardımcı olur. Karbon ayak izini azaltma stratejilerini geliştirmek ve sürdürülebilir üretim için bilimsel bir temel oluşturur. Yeşil aklama (Greenwashing) riskini azaltarak tüketici ve yatırımcı güvenini arttırmaktadır.
Ürün Karbon Ayak İzi Zorunlu Mu? Avrupa’da ve Türkiye’de Süreç Nasıl İşliyor?
Bu aşamada Ürün karbon ayak izi çalışması yaptırmak isteyen firmaların aklındaki genel sorulardan biri de Ürün karbon ayak izi çalışmasının yasal zorunluluk olup olmadığı. Bu çalışma yasal zorunluluk açısından sektör, ülke ve pazara göre değişiklik gösterir. Genel olarak Avrupa Birliği’nin Yeşil Mutabakat (Green Deal) ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) kapsamında belirli sektörlerde karbon ayak izi hesaplaması ve raporlaması zorunlu hale gelmiştir. Türkiye’de ise henüz genel bir zorunluluk bulunmasa da AB ile ticaret yapan firmalar için dolaylı olarak önemlilik kazanmıştır. Demir-çelik, çimento, alüminyum, gübre, hidrojen ve elektrik sektörlerinde ihracat yapan firmaların SDKM kapsamında karbon emisyonlarını raporlaması gerekmektedir. Bu uygulamanın zamanla diğer sektörleri de kapsayacağı öngörülmektedir. Ayrıca yine AB kaynaklı müşteriler tarafından, sürdürülebilirlik raporlamaları ve çevresel etiketleme için karbon ayak izi hesaplamaları talep edilebilmektedir.
Gıda, Tekstil, İnşaat, Otomotiv gibi sektörlerde yeşil üretim politikaları nedeniyle Karbon ayak izi çalışmalarına olan talep artmaktadır. Yine aynı şekilde Yeşil finansmana (çevreci krediler, teşvikler) erişim sağlamak isteyen firmalar için karbon ayak izi raporlaması gereklidir. Büyük ölçekli global firmalarda yine kamuoyu, paydaş ve tedarikçilerle paylaşmak üzere Ürün Karbon Ayak İzi raporu istenebilir. Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın İklim Değişikliğiyle Mücadele Kanunu çalışmaları kapsamında bir İklim Kanunu Taslağı hazırladı, bu kanunun çıkması ile birlikte ilerleyen süreçte zorunluluk gelebilir. Sera Gazı Emisyonu İzleme Yönetmeliği kapsamında bazı büyük işletmeler emisyonlarını raporlamak zorunda, ancak bu henüz tüm ürünler için geçerli değil. Şu anda doğrudan zorunlu olmasa da hem uluslararası ticaret hem de sürdürülebilirlik hedefleri nedeniyle birçok firma bu çalışmaları yaptırmaya başlamış bulunmaktadır.
Ürün karbon ayak izi hem işletmeler hem de tüketiciler için dikkate alınması gereken önemli bir çevresel faktördür. Şirketlerin sürdürülebilir üretim süreçlerine yönelmesi ve tüketicilerin bilinçli tercihler yapması, gezegenimizin geleceği için büyük bir fark yaratabilir.
Ürün Karbon Ayak İzini / Karbon Ayak İzini Azaltma Yöntemleri Nelerdir?
Ürünlerin karbon ayak izini düşürmek için uygulanabilecek bazı yöntemler şunlardır:
- Mevcut durum analizleri ile enerji etütleri yaptırarak, enerji verimliliği ve karbon azaltımına yön veren enerji tasarruf potansiyellerinim ortaya çıkartılmasını sağlamak.
- Daha az enerji tüketen üretim teknikleri kullanılmasına olanak sağlamak, personel bilinçlendirilmesi sağlamak.
- ISO 50001 enerji Yönetim sisteminin oturtulmasını sağlamak ve sürdürülebilir bir şekilde sistemin işletilmesini sağlamak.
- Yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmak.
- Geri dönüştürülmüş ve sürdürülebilir hammaddeler kullanmak.
- Nakliye süreçlerini optimize ederek ulaşım kaynaklı emisyonları azaltmak.
- Ürün ömrünü uzatan ve yeniden kullanımını teşvik eden tasarımlar geliştirmek.
Sizde bu konuda bir adım atmak istiyorsanız SZUTEST olarak deneyimli ekibimizle size bu süreçte yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız. Karbon ayak izi ile ilgili detaylı bilgi ve başvuru için info@szutest.com.tr adresinden bizimle iletişime geçin!