Karbon ayak izi; insan eylemleri sonucunda atmosfere salınan, karbondioksit (CO2), metan (CH4), nitröz oksit (N2O), hidroflorür karbonlar (HFCs), perfloro karbonlar (PFCs), kükürt hekza florür (SF6), nitrojen triflörür (NF3) gibi gazlarından oluşan sera gazı emisyonlarının (GHG – Green House Gases) ton eşdeğer karbondioksit (tCO2esd) cinsinden ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.
Karbon ayak izi; doğrudan veya dolaylı olarak tükettiğimiz kaynaklar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Sera gazlarının atmosfere salımı sonucunda küresel ısınma veya iklim değişikliğine neden olmaktadır.
Sera gazlarının çevreye verdiği zararları engelleyebilmek için öncelikle doğru bir şekilde ölçebilmek ve önlemler almak gereklidir. Sera gazlarının ölçülebilmesi için de “Karbon Ayak İzi” hesaplamalarının doğru bir şekilde yapılması gerekmektedir.
KARBON AYAK İZİ NASIL HESAPLANIR?
Sera gazı emisyonlarının hesaplanması ve raporlanması kapsamında yayınlanan standartların başında ISO 14064 standartı gelmektedir.
Ayrıca Kyoto Protokolü tarafından belirlenmiş sera gazı emisyonlarının hesaplanması için çeşitli metodolojiler bulunmaktadır. Yapılan hesaplama metodolojilerinde küresel ısınma potansiyellerinin belirlenmesi için ilk kaynak olarak ulusal beyanlar olmakla birlikte Hükümetler Arası İklim Değişikliği (IPCC) ve İngiltere Çevre Gıda ve Köy Başkanlığı (Department for Environment Food &Rural Affair -DEFRA) tarafından yayınlanan küresel ısınma potansiyel değerlerine göre hesaplamalar yapılmaktadır. Yapılan bu hesaplamalar sonucunda; kuruluşun belirlediği kapsam dahilinde her bir kategori için salınan ton eşdeğer karbondioksit (tCO2esd) değeri elde edilir. Her bir kategori sonucunda ortaya çıkan tCO2 esd toplanarak, işletmenin kurumsal karbon ayak izi hesaplanmış olur.
KARBON AYAK İZİ RAPORU NEDİR?
ISO 14064 standardı kapsamında belirlenen rapor formatına uygun olarak; kuruluşun belirlediği sınırlar çerçevesinde kapsamlar belirlenerek sera gazı emisyonları hesaplanarak raporlanır.
Karbon ayak izi hesaplamaları ve raporlaması, sıklıkla yıllık periyotlar şeklinde yapılmaktadır. Yani bir kurumun karbon ayak izi miktarı geçmiş bir önceki yıl verilerine göre hesaplanarak raporlanmaktadır.
14064-1 standardına göre uygunluk, tamlık, şeffaflık, tutarlılık, doğruluk ilkelerine göre kurumsal karbon ayak izi 6 ana kategoride hesaplanarak raporlanmaktadır.
- Scope 1 (Kategori 1): Doğrudan Sera Gazı Emisyonları
- Scope 2 (Kategori 2): İthal Edilen Enerjiden Kaynaklanan Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
- Scope 3 (Kategori 3): Ulaşımdan Kaynaklı Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
- Scope 3 (Kategori 4): Kuruluş Tarafından Kullanılan Ürünler ve Hizmetlerden Kaynaklı Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
- Scope 3 (Kategori 5): Kuruluş Tarafından Üretilen Ürünlerin Üretim Sonrası Kullanımı Kaynaklı Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
- Scope 3 (Kategori 6): Diğer Kaynaklardan Ortaya Çıkan Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
KARBON AYAK İZİNİN ZARARLARI NELERDİR?
Karbon ayak izi, sera gazı emisyonlarının artması sonucunda:
- Asidik yağmurların oluşumunun artması,
- Küresel ısınma sürecinin kısalması,
- İklim değişikliği gibi önemli zararlara neden olmaktadır.
KARBON AYAK İZİ NEDEN AZALTILMALIDIR?
Karbon ayak izi; kurumlar için hem sürdürülebilirlik hem de sosyal sorumluluk açısından oldukça önemlidir. Karbon ayak izi ölçümleri sürdürülebilirlik faaliyetlerinin de en önemli destekçisidir.
Kurumlar, karbon ayak izi faaliyetleri, kurumların gelecek ve çevre konularına ne kadar önem verdiğinin de en önemli göstergesidir.
Türkiye’de ulusal anlamda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu ‘Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmeliği’nin EK-1 Faaliyet kategorilerinde belirlenen sektörlerin de öncelikli olarak karbon ayak izi hesaplamalarının ve raporlanmasının yapılması gerekmektedir. Yönetmelikte belirtilen bu faaliyet alanında ki işletmelerin hazırlamış oldukları sera gazı emisyon raporlarının, yönetmelikte belirtilen 14065 standardına göre hazırlanmış olan karbon ayak izi raporlarını yetkili kuruluşlarca doğrulatması gerekmektedir.
Çevre Şehircilik Bakanlığı Sera Gazı emisyonlarının Takibi hakkında yönetmelikte belirlenen; ek-1 ‘de yer alan faaliyetleri yürüten işletmeler, her yıl 30 Nisan tarihine kadar bir önceki yılın karbon ayak izi raporunu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na raporlamak zorundadır.
Ayrıca Avrupa Yeşil Mutabakatı yol haritasında belirlenen bir ülkedeki veya sektördeki emisyon düzenlemesinin, aynı düzenlemeye tabi olmayan diğer ülke veya sektörlerdeki emisyonlar üzerindeki etkisini (karbon kaçağı) önlemek ve sera gazı emisyonlarını azaltmak için “Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması” (SKDM) oluşturulmuştur. SKDM, Avrupa Birliği’nin ithal ettiği bazı ürünlerin karbon içeriklerine göre sınırda belirli oranlarda bir “Karbon Salınımı Vergisi” alınmasını öngörmektedir.
1 Ocak 2023 Avrupa Yeşil Mutabakat Çağrısı çerçevesindeki SKDM taslağına göre, düzenlemeden ilk aşamada etkilenecek sektörler aşağıdaki şekildedir.
- Çimento,
- Elektrik,
- Gübre,
- Demir-çelik
- Alüminyum
Dolayısıyla SKDM’nin hayata geçişi ile birlikte, yüksek karbon salınımı yapan ürünler ile bu ürünleri üreten sektörlerin AB’ye ihracatlarının olumsuz etkilenmesi söz konusu olacaktır.
Avrupa Yeşil Mutabakat ile Türkiye’nin yayınladığı eylem planı kapsamında;
- Temiz ve Döngüsel Sanayi
- Atık Üretiminin Azaltılması
- Binaların enerji ve kaynak tasarrufu sağlayacak şekilde yenilenmesi
- Sürdürülebilir ulaşıma geçiş
- ‘Tarladan Sofraya’ stratejisiyle adil, sağlıklı çevre dostu gıda sisteminin ulaştırılması hedeflenmektedir.
KARBON AYAK İZİ NASIL AZALTILIR? KARBON AYAK İZİNİ AZALTACAK YÖNTEMLER NELERDİR?
ISO 14064-1 standardına göre sera gazı emisyonlarının belirlendiği karbon ayak izi raporu sonucunda kuruluş, bir yıl boyunca atmosfere salım yaptığı tCO2esd miktarını bildirmiş olmaktadır.
ISO 14064-2 standardına göre mevcut durumdaki sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik yapılacak çalışmalardan birtakım örnekler aşağıda verilmiştir.
- Enerji Yoğun sanayileşmeden enerji az yoğun sanayileşmeye geçiş teşvik edilmelidir.
- Enerji yoğun sanayi sektörlerinin enerji verimliliği çalışmalarının yapılması ve uygulanması teşvik edilmelidir.
- Enerji yoğun sanayi sektörlerinin yenilenebilir enerji kullanımı arttırılması konusunda bilinçlendirilmeli ve teşvik edilmelidir.
- Enerji verimliliği düşük olan ısıtma soğutma ekipmanlarının kullanımına kademeli olarak son verilmelidir.
- Enerji verimliliği açısından yüksek verime sahip ekipmanların kullanımı teşvik edilmelidir.
- Çevreye duyarlı, sürdürülebilir ekipman kullanımı dikkate alınmalı ve atık yönetimi kontrollü şekilde yapılmalıdır.
- Ulaşımda bisiklet yollarının yaptırılmalı ve arttırılmalıdır.
- Yaşlı deniz araçları kademeli olarak hizmetten kaldırılmalıdır.
- Sulak alanlar koruma altına alınmalıdır.
- Değerlendirilebilir atıkların geri kazanımı ile ilgili entegre yönetim sistemleri oluşturulmalı ve atık geri kazanım sanayileşmesinin önü açık tutulmalıdır.
KARBON AYAK İZİNİ ETKİLEYEN ya da ARTTIRAN FAKTÖRLER NELERDİR?
Karbon ayak izi bir diğer deyişle sera gazı emisyonlarını; temel anlamada insanların üretim tüketim alışkanlıkları, tercih edilen ulaşım şekilleri vb. parametreler etkilemektedir. Ancak dünya üzerinde sera gazı emisyon salımlarını en çok etkileyen neden fosil yakıtların kullanımıdır. Karbon ayak izi, sera gazı emisyonlarının artışına sebep olan faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Fosil yakıt tüketimi
- Kontrolsüz sanayileşme
- Çarpık kentleşme
- Nüfus artışı
- Çevre kirliliği
- Atık yönetiminin uygulanmaması ve geri kazanabilir atıkların bertaraf edilmemesi
- Doğal kaynakların kontrolsüz olarak tüketilmesi
- Yenilenebilir enerji kaynak kullanımının azlığı ve/veya yenilenebilir enerji kullanımında doğal hayatı korumadan yaptırılmasıdır.
Bireysel anlamda; evlerde kullanılan enerji tüketimler, kullanılan ev aletleri, tercih edilen toplu taşıma, eğlence ve turizm tercihleri, kullanılan tekstil ürünleri vb. birçok alan karbon ayak izini arttıran faktörlerdir.
Kurumsal anlamda ise; tüketilen enerji miktarı, tüketilen enerjinin kirliliği ve temiz enerji olması, üretilen ürünlerin nakliyesi aşamasında çevre dostu yöntemler kullanılmaması, hammadde ürünlerinin taşınması nakliyesi, işletmede enerji verimli ekipmanları kullanılmaması ve bu anlamda enerji verimliliğine dikkate edilmemesi vb. faktörler karbon ayak izini arttıran diğer önemli faktörlerdir.
SZUTEST olarak; alanında uzman ve deneyimli mühendislerimizle karbon izi hesaplama, doğrulama ve raporlama konusunda sizlere destek olmaktan mutluluk duyarız. Detaylı bilgi ve başvuru için info@szutest.com.tr adresinden bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Enerji Departmanı Müdürü
Merve Özsüer