AIHA (American Industrial Hygiene Association/Amerikan Endüstri Hijyenistleri Birliği) tanımı ile  “İş Hijyeni, iş yerlerinde görülen ve endüstri toplumunda hastalığa, sağlığın bozulmasına ve huzursuzluğa neden olan çevresel faktörleri, stresleri saptayan, değerlendiren ve onları kontrol eden bilim ve sanattır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 20.08.2013 tarihinde yayımlanan “İş Hijyeni Ölçüm Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik” doğrultusunda tüm çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini en yüksek düzeye getirmek ve bu düzeyi sürdürmek, çalışma ortamı ve çalışma koşullarının yol açabileceği sağlık sorunlarını ortaya koymak ve sağlığı bozabilecek her türlü etkene karşı çalışanları korumak ve işyerlerinde teknik korunma önlemleri alarak kişisel etkinliğin-konforun sağlanması, çalışma ortamında bulunan sağlık risklerine karşı teknik tedbirler dahil korunma tedbirlerinin alınması hedeflenir.

İş hijyeni ölçümleri ile çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel ve kimyasal etkenlerin nicelik ve nitelik tayini yapılır. Meslek hastalıkları ve iş kazalarının minimize edilebilmesi için işyerlerindeki zararlı etkenlerin tespiti son derece önemlidir.

Söz konusu faktörlerin ölçümleri iki türde gerçekleştirilebilir ve bu türler kişisel maruziyet ölçümü ve ortam ölçümü olarak adlandırılır. Kişisel maruziyet ölçümleri yapılan işin çeşidi, maruz kalınan faktör ve maruziyet süresi dikkate alınarak yapılan ölçümlerdir. Ortam ölçümleri ise işin sürekli yapılmadığı çalışma ortamlarında, gerekiyorsa çalışanların iş yerinde maruziyetlerinin değerlendirilmesi için kullanılan ve maruziyetin en yüksek olabileceği sabit bir noktadan alınan ölçümlerdir.

Yapılan İş Hijyeni ölçümleri yasal mevzuatlar referans alınarak değerlendirilmekte olup tedbirler de bu doğrultu da alınmaktadır. İlgili yasal mevzuatların ortam ölçümleri için vermiş olduğu bir sınır değer olmamakla beraber sınır değer kıyaslamaları maruziyet ölçümlerinde gerçekleştirilmektedir.

İŞ HİJYENİ ÖLÇÜMLERİ NEDEN YAPTIRILMALIDIR?

İşverenler, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun özellikle 10. Maddesi ‘’işveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.’’ ve 17/07/2013 tarihli resmi gazete de yayımlanan İş yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 5. Maddesi ‘e’ bendinde yer alan ‘’ İşveren, çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için; İş yeri bina ve eklentilerinde yeterli aydınlatma, havalandırma ve termal konfor şartlarını sağlar.’’ Maddelerine istinaden iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine ve tedbirlerin alınmasına yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yapmakla yükümlüdür.

Bireysel bilinçle düşündüğümüzde de hangi iş kolunda çalışıyor olursak olalım hepimizin hayatında en çok vakit geçirdiği yer olan iş yerlerimiz hayatımızın bir parçası ve en büyük konfora bu alanlarda ihtiyacımız bulunmakta.  Aynı zamanda sağlığımızın en çok etkilenebileceği alanlar olduğundan ölçülebilir tüm riskler için önlem almalıyız. Ölçülebilir riskler nelerdir diye düşünürsek, örneğin kesici bir aletle çalışma yapan bir kişinin o alet doğrultusunda yaralanması veya bacalarda ölçüm yapan kişilerin çatıdan düşüp yaralanması öngörülebilir risklerdir ve düşünülerek önlem alınır. Ancak marangozhane de çalışan bir kişinin toz maruziyeti ölçülebilir ve bu doğrultuda önlem alınabilir bir risktir. Aynı şekilde kimyasallarla yakın temasta çalışan kişilerin maruziyetleri de uçucu organik bileşiklerin(VOC) maruziyeti ölçümü ile ölçülebilir ve gerekli KKD’ler, havalandırma desteği sağlanarak kontrol altına alınabilir bir risktir veya bir işçinin kullandığı bir makineden kaynaklı gürültü sebebiyle işitme kaybına uğraması ölçülebilir ve önlenebilir bir risktir.

Bu noktada bizler yani İş Hijyeni ve Çevre Laboratuvarları bu ölçümlerin yapılması, değerlendirilmesi ve raporlanması hususunda devreye girmekteyiz. İşverenler 20.08.2013 tarihinde yayımlanan “İş Hijyeni Ölçüm Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik” Madde 5’de yer aldığı üzere ‘’ İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve analizini ön yeterlik veya yeterlik belgesine haiz laboratuvarlara yaptırmakla yükümlüdür.’’ Maddesine istinaden bu ölçümleri yetkili laboratuvarlara yaptırmakla zorunlu kılınmıştır.

İŞ HİJYENİ ÖLÇÜMLERİ NE SIKLIKLA YAPILMALIDIR?

İş hijyeni ölçümlerinin hangi periyotlarda yaptırılması ile alakalı olarak yasal mevzuatlarda şu şekilde yer almaktadır. 20.08.2013 tarihinde yayımlanan “İş Hijyeni Ölçüm Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik” de yine Madde 5’de yer aldığı üzere;

• a) Güvenli bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla risk değerlendirmesi gerçekleştirilirken ve yenilenirken gerekli görülen hallerde fiziksel, kimyasal ve biyolojik tehlike kaynaklarının varlığını ortam ve kişisel maruziyet ölçüm, test ve analiziyle tespit eder.
• b) Alınan kontrol tedbirlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi açısından, ortam ve kişisel maruziyet ölçüm, test ve analizini tekrarlar.
• (2) İşveren, aşağıdaki durumlardan herhangi birinin varlığında iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yaptırır veya tekrarlatır:
• a) İş yeri ortamının veya işin gereği olarak çalışanın kişisel maruziyetinde değişiklik meydana geldiğinde.
• b) İş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının gerekli görmesi halinde.
• c) İş yerinde gerçekleşen dış denetimlerde istenmesi halinde.

Bunlara ek olarak ise yönetmeliğimiz bizleri Madde 8’de aşağıda görüldüğü üzere farklı bir standarda yönlendirmektedir.

• (1) Numune alma işlemi ulusal ve/veya uluslararası standartlara ve kullanılan metoda göre yapılır.
• (2) İş yerinde solunum yoluyla maruz kalınan etkenler ile ilgili olarak numune alma ve değerlendirme stratejileri belirlenirken, TS EN 689 “İş yeri Havası-Solunumla Maruz Kalınan Kimyasal Maddelerin Sınır Değerler ile Karşılaştırılması ve Ölçme Stratejisinin Değerlendirilmesi İçin Kılavuz” ve benzeri standartların güncel halleri dikkate alınır.

İlgili standardımız ise EK-I da yer aldığı üzere;

‘’Yeterli önleme ve koruma sağlandıktan sonra, durumların yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Maruz kalma profilinin istikrarlı olup olmadığını değerlendirmek için her yıl düzenli olarak gerçekleştirilir.’’ ibaresi ile aslında bizlere bu ölçümleri her yıl yaptırmamız gerektiğini açıkça söylemektedir.

Dünya çapında meslek hastalığı sebebi ile gerçekleşen ölüm oranları azımsanamayacak kadar yüksek. Alınacak ufak tedbirler ile meslek hastalıkları önlenebilir durumda iken bir çok ihmal bu durumun maalesef olumsuzluğa dönüşmesine sebebiyet vermektedir. Tüm işletmeler tamamı önlenebilir meslek hastalıkları yüzünden en başta insan sağlığı olmak üzere ciddi oranda manevi ve maddi kayıplar vermektedir.

Bu noktada kayıplara engel olmak amacı ile zamanında, doğru ve objektif müdahale ile İş Hijyeni Ölçüm Laboratuvarları devreye girmektedir. Günümüzde bu konu ile alakalı bilinç artmakla birlikte bir çok kişinin bu ölçümleri zaman ve sermaye kaybı olarak gördüğüne mecbur kalmadıkça tercih etmediğine ne yazık ki tanıklık ediyoruz. Fakat bu işi yapan yetkili kişiler olarak kendimizi söylemekle yükümlü hissettiğimiz husus zamanında gerçekleştirilip tedbirleri alınmayan bu noktalar uzun vadede insan sağlığı hatta yaşamı başta olmak üzere çok daha büyük manevi ve maddi kayıplara sebebiyet vermektedir.

Umarız yazımızda sizleri bu hususta bilgilendirmek adına yardımcı olabilmişizdir.
Ülkemizde ve tüm dünyada bu konunun yeterince önem kazanmasını ve önlenebilir her türlü olumsuzluğun önüne geçilmesine dileriz.

Sağlıkla kalın..

İş Hijyeni ve Çevre Laboratuvarı Kalite Koordinatörü

Selinay Gökçe HAN