EN 15085 Belgelendirme Sürecinin Önemi

Bakü-Tiflis –Kars demiryolu projesiyle birlikte, tarihi ipek yolu eski cazibesine yeniden ulaşacağı noktasında büyük bir potansiyele sahip, yılda 1 milyon kişi ve 6.5 milyon tonluk yük kapasitesiyle 30.10.2017 tarihinde hizmete açılan projeyle birlikte, Çin’den – Londra’ya kadar kesintisiz hizmet sağlanması mümkün olacak. Bundan önce lojistik dolaşım 45-60 günde tamamlanırken, hizmetin devreye alınması ve hızlı trenlerle entegrasyonu tamamlandıktan sonra bu süre 15 güne kadar düşebilecek. Demiryolları ile sağlanan bu hizmetin etkin ve güvenli bir şekilde sağlanabilmesi için, bu sektörde imalatın ve tedarikçi kanallarının da geliştireceği aşikârdır.

Peki, imalat gereksinimlerini ve güvenlik şartlarını biz nasıl sağlıyoruz?

Bu noktada EN 15085 serisi standartların içerisinde geçen hususları ve anlaşılması güç olan noktalara değinmekte fayda var. Avrupa Standardı olan EN 15085 “Demiryolu uygulamaları – Demiryolu taşıtlarının ve bileşenlerinin kaynağı” isimli bu seri aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır:

Bölüm 1: Genel
Bölüm 2: Kalite üreticisi ve kaynak üreticisinin sertifikasyonu
Bölüm 3: Tasarım gereksinimleri
Bölüm 4: Üretim gereksinimleri
Bölüm 5: Denetim, test ve dokümantasyon

Kaynak, demiryolu taşıtlarının ve parçalarının üretiminde özel bir süreçtir. Bu süreç için gerekli olan hükümler EN ISO 3834 standart serilerinde yer almaktadır. Bu hükümlerin temeli, demiryolu taşıtlarının yapımı için özel gereksinimlere ilişkin temel teknik kaynak standartlarıdır.

Bu standart, üreticinin müşteri ilişkilerini düzenlemek adına ve aynı zamanda kuruluşun kendi gereksinimlerini karşılama yeteneğini değerlendirmek için ve belgelendirme kuruluşları da dahil olmak üzere iç ve dış paydaşlar tarafından da kullanılabilen bir standarttır.

Standart serisinde geçen kafa karıştırabilecek bazı kavramların açıklanmasında faydalı olacağı düşüncesiyle aşağıdaki bazı kavramlara göz atalım.

Üretici belgelendirme kuruluşu (manufacturer certification body)

Bu standartlar dizisi kapsamında kanıtlanmış bir yeterliliğe sahip ulusal güvenlik makamı tarafından tanınan ve EN 15085-2’ye göre üreticiyi onaylayan kuruluş (bkz. Ek A)

Sertifika seviyesi (certification level)

Kaynak performans sınıfına (CP) bağlı olarak kaynaklı demiryolu aracını veya kaynaklı bileşeni sınıflandırmak için seviye

Kaynak performans sınıfı (weld performance class)

Stres kategorisi ve kaynaklı eklemin güvenlik kategorisi ile tanımlanan kaynaklı eklemin performans gereksinimleri

Kaynak muayene sınıfı (weld inspection class)

Kaynak performans sınıfına göre belirli bir kaynak için yapılacak denetimleri tanımlar.

DİKKAT Kaynak muayene sınıfı “CT” (test sınıfı) ile kısaltılmıştır.

Stres kategorisi (stress category )

stres faktörü tarafından belirlenen kategori.

Not: Stres kategorileri üzerine ( düşük, orta yüksek ) daha ayrıntılı bilgi için EN 15085-3’e bakın.

Emniyet Kategorisi (Safety Category) : Tek bir kaynaklı birleştirmede oluşan hatanın kişi,tesis ve çevre yönünden etkilerini tanımlar.

Gerilme faktörü (stress factor )

Hesaplanan yorulma dayanımının, uygun güvenlik faktörü ile ayarlanan bağlantı tipinin kabul edilebilir yorulma dayanımına oranı

Genel Şartlar:

Genel olarak, müşteriler bitmiş ürünlere uygulanan performansları belirler; Kaynak yöntemleri yazmazlar. Bu nedenle imalatçı, uygulamak istediği kaynak işlemini, sarf malzemelerini ve ortak hazırlığı seçmek için tam özgürlüğe sahiptir.

Buna karşılık, müşteri talebi üzerine, üretici; müşteri tarafından, talep edilen kalite seviyesini sağlanacağını ve tam kontrole sahip olduklarını aşağıdakiler aracılığıyla göstermelidir:

Şirket sertifikasyonu,
Kaynakçı ve kaynak operatörlerinin vasıfları,
Kaynak yöntemini ve mock-up ın vasıflandırılması.

Bununla birlikte müşteriler belli kaynak yöntemlerinin kullanımını sözleşmeye bağlı olarak sınırlandırabilir. Bu standardın yayınlanmasından önce çıkarılmış, teknik resimler hususunda, burada şart koşulan reçeteler uygulanabilir. İmalatçı böyle noktalarda müşterilerini önceden bilgilendirmelidir.

Müşteri ve imalatçı, bu standart tarafından sağlanması gerekenlerle aynı kalite kontrol seviyelerini gerçekleştirecek var olan kuralların uygulanabilirliği ya da yeni kurallar üzerinde uzlaşmaları gerekmektedir. Bunlar, imalatçının kalite ve sertifikasyon şatları üzerindeki uzlaşma, stres ve güvenlik kategorileri çerçevesinde kaynak performans sınıflarının uygulanması, gerekli performans seviyesini sağlayacak hata seviyelerinin tanımlanması, ve kalite şartlarının yerine getirilmesini sağlayacak muayene ve imalat için kuralları içermelidir.

Bkz.EN 15085-1

TS EN 15085-2 ; Sertifikasyon seviyelerini ve kaynaklı imalat yapan üreticilere ilişkin şartları tanımlamakta ve aynı zamanda bu üreticilerin tanınması ile ilgili prosedürleri açıklamaktadır.

Kaynaklı İmalatçıların Sertifikasyonu

Demiryolu araçlarına onların bileşenlerine ve alt montajları alanındaki kaynaklı imalatı yürütecek, kaynaklı imalatçının kalite şartları EN ISO 3834 standart serisi aracılığıyla belirlenmelidir. Sertifika seviyesine bağlı olarak, EN ISO 3834-2, EN ISO 3834-3 ya da EN ISO 3834-4 ün şartlarını, prensip olarak standardın ek A sına göre yerine getirilmelidir.

Kaynaklı imalatçıların sertifikasyonu için dört sertifikasyon seviyesi (CL) belirlenir (Seviye 1 ila Seviye 4). Seviye 1 ila Seviye 3, belirtilen kaynak bağlantılarının CP A ila CP D arasındaki kaynak performans sınıflarına bağlıdır.

Tablo 1, sertifikasyon seviyesinin ve kaynak performans sınıflarında ayırımın bir açıklamasını içermektedir.

Gerekli sertifikasyon aşağıdaki 2 maddeye bağlıdır.

1) Tablo-1,

2) Kaynaklı parçanın bir bütün olduğu bileşenlerin veya alt montajların güvenlik ilişkisi (Tablo 1’in altındaki listeye bakınız)

Tablo-1

CL-1 Bu seviye, kaynaklı demiryolu taşıtları veya kaynak parçaları CP A’dan CP D’ye kadar kaynak performans sınıflarında sınıflandırılan kaynaklı bağlantı parçaları üreten kaynak üreticileri için geçerlidir. Sertifika seviyesi CL 2 ila CL4 dahildir.

CL-2 Bu seviye, kaynak performans sınıfları CP C2 ile CP D arasında sınıflandırılan kaynaklı bağlantılara sahip demiryolu taşıtlarının kaynaklı parçalarını üreten kaynak imalatçıları için geçerlidir.

Kaynak performans sınıfı CP C1’de sınıflandırılan kaynaklı bağlantılar, bu kaynaklar EN 15085-5: 2007’ye göre CT 1 kaynak muayene sınıfına göre kontrol edildiğinde dahil edilir,

Sertifikasyon seviyesi CL 4 sadece sertifikasyon seviyesi CL2 veya CL3’ün kaynaklı bağlantılarına göre dahil edilir.

CL-3 Bu seviye, kaynak performans sınıfı CP D’de sınıflandırılan kaynaklı bağlantılar bulunan demiryolu taşıtlarının kaynaklı parçalarını üreten kaynak imalatçıları için geçerlidir.

CL-4 Bu seviye, kaynak yapmayan ancak demiryolu taşıtlarının ve raylı araçların parçalarının tasarımını yapan veya bunları satın alan, montajını yapan veya satan imalatçılar için geçerlidir. Sertifikasyon seviyesi CL 3’ün kaynak işleri için belgelendirme gerekli değildir

Emniyetle ilgili olmaları nedeniyle, aşağıdaki bileşenler ve alt montajlar, CL 1 sertifikasyon seviyesine sahip kaynak üreticileri tarafından kaynaklanacaktır.

Bogie Çerçeveleri Ve Destekleri;
Vücut Kabuğu Bileşenleri (Örneğin Çerçeveler, Yapılar)
Tamponlar Ve Dişli Takımı;
Tekerlek Takımı Bileşenleri (Örneğin, Tekerlek Takımı Bağlantıları, Aks Kutuları, Yay Destekleri);
Fren Tertibatı (Örneğin, Manyetik Fren, Fren Çubukları, Fren Üçgenleri, Fren Silindirleri, Fren Traversleri);
Ağır Bileşenler İçin Destekleyici Çerçeveler (Örneğin, Çekiş Birimleri, Pantograflar);
Bogie’den Araca Sürtünme İçin Kaynaklı Bileşenler;
Titreşim Amortisörleri Ve Bojilerle Araç Arasındaki Veya Araçların Arasındaki Bağlantı; Dökümlerin Yukarıda Belirtilen Bileşenler Dahilinde Bitirilmesi;
Harici Yakıt Depoları.

Diğer sertifikasyon seviyelerine aşağıdaki gibi örnekler verilebilir.

CL-2 Basamak, Tutamak Kapılar Paneller,

CL-3 Dayama Plakası, Yazı Plakası, Manivela,

Esas itibariyle bu guruptaki (CL-1) parçaları, titreşime, dinamik yüklenmeye maruz kalabilecek demiryolu aracının üst kısmını taşıyan ana iskeletiyle ilgili ve bunların bağlantılarında kullanılmış kaynaklı yapılar olarak düşünebiliriz. Dinamik yüklemeye maruz kalan kaynaklı parçaların Kalite seviyesi 1 ve şartları diğer seviyelere göre en katı olanıdır.

Kaynakçılar ve kaynak operatörleri EN ISO 9606-1 ve serisindeki esaslara, kaynak operatörleri EN ISO 14732 ye göre akredite olmuş bir kurum tarafından vasıflandırılmalıdır.

Kaynak koordinasyon personeli,

Kaynak Koordinasyonunu TS EN ISO 14731 ‘e göre yeterli teknik bilgiye sahip deneyimli Kaynak Koordinatörleri sağlamalıdır. Kaynak koordinatörü;

Kaynak Mühendisi Seviye A ( CL 1 )

Kaynak Teknisyeni Seviye B ( CL 2 )

Kaynak Uzmanı Seviye C ( CL 2 ) olabilir

Kaynak koordinatörleri level –A, level –B ya da Level-C olmak üzere 3 guruba ayrılır. Level A nitelikli teknik bilgiye, Level-B spesifik teknik bilgiye Level-C temel teknik bilgiye sahip olmalıdır. Her bir level sahibi demiryolu araçlarının yada bileşenlerinin imalatında en az 3 yıl denetim deneyimi sahip olması şeklinde düşünülebilir.

Ya da yetkinliği tanınmış kuruluşlar tarafından aşağıda belirtilen unvanlarda verilen eğitim diplomasına sahip olan kişiler de kaynak koordinasyon personeli olarak çalışmalarını sürdürebilir.

Level-A; Uluslararası kaynak mühendisi IWE yada Avrupadaki kaynak cemiyetlerinin verdiği EWE belgeli,

Level-B Kaynak teknikeri, IWT (international welding technologist), EWT(Europien welding technologist)

Level-C Kaynak spesiyalist, IWS, EWS.

Kaynak koordinasyon personeli sözleşmeyle, dış hizmet kanalı ile de sağlanabilir.

Kaynak Koordinasyonu

İmalatçı firmanın yapılan kaynak işinin kalitesini etkileyen yönetimsel, üretim veya kontrol işlerini yürüten tüm elemanların sorumlulukları, yeterlikleri ve karşılıklı ilişkileri üreticinin organizasyon şemasında belirtilip belgelenmelidir.

Kaynak Koordinatörlerinin görevleri, yerine bakacak kişi ile ilgili kurallar belirlenmeli, kaynak koordinatörünün dahil olduğu süreçler ve katılımını gerektiren faaliyetler açıklanmalıdır.

Sertifikasyon Süreci

Sertifikasyon Kurumunun yapacağı tetkikler;

Kaynak Personeli

Kaynak Koordinatörlerinin kaynak konusunda gerekli teknik bilgiye sahip oldukları

Kaynak Prosedürü Geçerlilik Raporuna( WPQR ) dayalı olarak hazırlanan Kaynak Prosedür Şartnameleri ( WPS )

Kaynakçıların Yeterlilik Testleri

Teknik Şartlar

TS EN ISO 3834 gereklilikleri

TS EN 15085 – 3; Demiryolu araçlarının ve bileşenlerinin tasarım gereksinimlerini , kaynak işlemindeki kusurlar için kalite seviyelerini , ana metallerin, kaynak sarf malzemelerinin seçimi ile ilgili gereksinimler ve kaynaklı birleştirmenin tasarım özelliklerini açıklamaktadır. Bu serideki tablolarla, gerilim kategorileri, Kaynak performans sınıfları, Kaynak muayene sınıfları, Kaynak muayene sınıfı ve kaynak performans arasındaki ilişki,

Stres kategorisi, güvenlik kategorisi, kaynak performans sınıfı, süreksizlikler için kalite seviyeleri, muayene sınıfı, hacimsel testler, yüzey testleri ve gözle muayene arasındaki ilişkilerden bahsedilmektedir.

Ana Malzemenin Seçimi

Ana metaller TSE CEN ISO TR 15608 ‘ e göre metal gruplarının gereksinimlerine sahip olmalı ve kaynak edilebilir olmalıdır.

Kaynak Sarf Malzemesinin Seçimi

Kaynak Prosedürü Geçerlilik Raporu ( WPQR ) ile seçilen kaynak sarf malzemeleri kullanılmalıdır.

Kaynaklı imalatta yapılan kaynağa göre yöntem ve bağlantı tipi ve kalınlığına göre imalatı gerçekleştirilecek her ürün için EN ISO 15614 serisi yada ISO 15613’e göre yöntem onayları sağlanmalıdır.

Bkz. EN 15085-3

EN 15085-4 Kaynak için gereksinimlerin maddeleri,

EN 15085-5 Kaynaklı birleştirme için kaynaktan önce ,kaynak esnasında ve kaynak sonrasında yapılacak kontrolleri, gerekli dokümantasyonları tanımlar.